“Хөгжил” тосгон байгуулъя Tuesday, June 26, 2007

Го.ЭНХТӨР (Өнөөдөр сонин, 2006.08.31)

Монгол шиг “жижиг” улс ийм олон засаг захиргааны нэгжтэй байгааг улс гvрнvvд гайхдаг юм билээ. Уг нь дэлхийн хөгжлийн чиг хандлага засаг захиргааны төвлөрсөн бvтцийг хөгжлийн зорилт болгох НҮБ-ын уриалга хэдэнтээ гарчээ.

НҮБ-ын XXI зууны тогтвортой хөгжлийн хөтөлбөрт “Том хот руу шилжин суурьших явдлыг багасгахын тулд аливаа улс орон хөдөөгийн амьжиргааны нөхцөлийг сайжруулах, ажил эрхлэлтийг нэмэгдvvлэх, бvс нутгийн төв, дагуул хотуудын хөгжлийг дэмжихийг улс орнуудын Засгийн газрын vйл ажиллагааны тулгамдсан зорилт” гэж vзээд, бvс нутгийг хөгжvvлэх асуудлаар тодорхой хөтөлбөр боловсруулж, дорвитой алхам хийхийг уриалжээ. Стамбулд болсон НҮБ-ын II бага хурлаас нутаг дэвсгэрийн тогтвортой хөгжлийг хангах нь Засгийн газрын vvрэг гэсэн шийдвэрийг бас гаргасан.

Монгол Улс хvлээсэн vvргийнхээ дагуу УИХ-ын 2001 оны 57 дугаар тогтоолыг хэрэгжvvлэх зорилгоор Бvсийн төв хот, тулгуур төв хот, бvлэг суурингийн тогтолцооны тухай тогтоолын төслийг Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцээд УИХ-д өргөн мэдvvлсэн. Үvнээс хойш тэр баримт бичиг эрх мэдэлтнvvдийн шvvгээнд хав дараастай хэдэн оныг vдэж, Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газрын vед л нэг салхи vзсэн байх. Тэгээд л дахиад алга болчихсон юм байна.

Монгол Улс 340 сум, дvvрэгтэй. Тvvний нэгжид 1600 гаруй баг, хороо байдаг. Аймгийн төвөөсөө 30 хvртэл км зайтай 22, 50 хvртэл км зайтай 20, хоорондоо 30 хvртэл км зайтай 24, 50 хvртэл км зайтай 72 сум байна. Эндээс vзвэл наад зах нь 138 сумыг бусадтай нь нэгтгэх шаардлага гарч байна. Нэг аймгийн Засаг даргын Тамгын газар 55-60 хvний орон тоотой. Зөвхөн Говь-Сvмбэрийг Дорноговьтой, Орхон аймгийг Булгантай, Дархан-Уулыг Сэлэнгэ аймагтай нэгтгэхэд л багаар бодоход төсвийн орлого 14.6 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэхээр байна.

340 сумаас өөрийгөө санхvvжvvлдэг нь хуруу дарам цөөхөн. Бvгд төсөв царайчилдаг юм. Сумдыг нэгтгэх өөрчлөлтөөс гарах эдийн засгийн vр дvнг одоохондоо эрдэмтэд нарийн тооцоолоогvй юм билээ. Гэхдээ эндээс дээр дурдсанаас 2-3 дахин их буюу 30-60 тэрбум төгрөгийг төсвийн санхvvжилтээс хэмнэж болох юм.

Бvсийн төв, тосгоны хөгжлийн шалгуур vзvvлэлт гэж байдаг. Бvсийн төв 100 000-аас дээш хvн амтай байж чадвал тэнд таван оноо өгнө. Энэ нь эдийн засгийн бие даасан байдлаа бvрэн хадгалж чадна гэсэн итгэлцvvр юм байна. Тосгоны хувьд дундаж нь 10-15 мянган хvн амтай бол төсвийн татаасгvйгээр биеэ даах бvрэн боломжтой аж.

Өөрөөр хэлбэл, бидэнд хөгжлийн бэлээхэн загвар байна аа. Ганцхан увайгvй төрийн тvшмэдийн өчvvхэн сонирхол л сул Монголыг маань хойш татаж байна. Хэрвээ сумдыг цөөлнө гээд УИХ-ын гишvvн яриад эхэлбэл “Манай сумыг устгах гэлээ” гээд сонгогчид нь нvvр буруулна гэдгээс л айж явдаг юм байна билээ.

Дэндvv арчаагvй ийм тvшээд эх орны хөгжилд садаа болоод байгааг шуудхан хэлье дээ. Тэгээд ч хөдөөгийн иргэдэд засаг, захиргааны бvтцийг ингэж өөрчлөх нь ашиг тустай гэдгийг хэн ч очиж ойлгуулаагvй юм байна. Сvхбаатар аймгийн Асгат сумын Засаг дарга Л.Батнацагтай энэ талаар яриа өрнvvлж байхад ийм санааг хэлж байсан.

Япончуудаас менежментийг нь гуйя
Зах зээлийн vр ашигтай нөхцөлөө дагаж л хvн амьдардаг. Тэгвэл vvнийг иргэддээ эхлээд ойлгуулах кампанит ажил зохиоё. Бас хөгжлийн загвар болсон жишиг тосгон байгуулъя.

Би нэг санаа дэвшvvлж байгааг минь эрхэм тvшээд хvлээж авна уу. Тvvнээ “Хөгжил” тосгон гэе. Төсвөөс нэг ч төгрөгийн зардал гарахгvй. Зургаан аймгийг нэгтгээд тэндээс хэмнэсэн 14 тэрбум төгрөгөөр “Хөгжил” тосгоныг байгуулж болох байх. Япончуудад санал тавьсан ч болж байна. Яагаад гэвэл тэднийх “Нэг тосгон-Нэг бvтээгдэхvvн” брэндээрээ дэлхийд алдартай загвар болж чадсан шvv дээ.

3-5 мянган хvн амтай нэг тосгон жилдээ сая гаруй жуулчин авдаг тухай тосгоны захирагч нь өнгөрсөн жил манай улсад айлчлахдаа хэлж байсан санагдана. Тэднийхээс удирдлагын менежментийг гуйя.

“Хөгжил” тосгоныг миний хувьд бодоод бараг олчихоод байгаа. Тэнд дэд бvтэц, орчин vеийн барилга, байгууламж, эрчим хvч, vзвэр, vйлчилгээ юу л хэрэгтэй байна, бvгдийг бий болгож өгнө. Хvн амын тоо 10 мянгаас доош байх ёсгvй. Нэг талхны цех ажиллуулахад өдөрт 1000 талх зарна шvv дээ.

Ийм тосгонд ТҮЦ байгуулаад ч хэрэггvй. Дэндvv жижигдэх учраас “Хөгжил” тосгонд супермаркет хэрэгтэй болно. Монголчуудын хамгийн өргөн хэрэглээний хvнсний бvтээгдэхvvн бол мах, сvv. Тэнд мах, сvvний vйлдвэрлэл ашигтай л байж таарна. Ингээд зах зээлийн өөрөө өөрийгөө хангах жинхэнэ зарчим vйлчлэх болно. Хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг ч бас “Хөгжил” тосгон руу хандуулж өгөх хэрэгтэй байгаа юм. Гэхдээ зөвхөн гадаадын, тэр тусмаа япончуудад санал тавих хэрэгтэй. Тэдний тосгоны хөгжил дэлхийд шилдэг нь учраас тэр.

Төрийн тvшээд сумдыг нэгтгэхээс айгаад байгаа бол “Хөгжил” тосгоныг байгуулахаас өөр зам олдохгvй. Тэнд зах зээл, орчин vеийн бvхий л vйлчилгээ байх учраас харилцан уялдаагvй салангид байдал, татаасаар аргацаадаг сэтгэлгээнээсээ татгалзана. Орон нутгийн хөгжлийн талаарх сэтгэлгээний хvрээ тэлж бvс нутгийн хэмжээд сэтгэдэг болж, зах зээлийн vр ашигтай нөхцөл бvрдэнэ. Энэ бvхний vр дvнд Засгийн газар орон нутгийн харилцаанд зарчмын томоохон өөрчлөлт гарч, төрийн харилцан адилгvй ачаалал жигдэрнэ.

Тийшээ орон нутгийн иргэд хуйларч ачааллаа даахаа больж, зах зээлийн бус өдрийн амьдралаа аргацаах гэсэн оршин суугчаар дvvрээд ирэхээр нь дараагийн “Хөгжил” тосгоныг байгуулаад өгөх хэрэгтэй. Сул Монголоо хөгжvvлж, сумдыг цөөлнө гэвэл надад ийм гарц харагдаж байна.